paras...

ပါရာဆိုက္တိြဳက္ (Parasitoid) ဆိုတာကို ေရွ႕ပိုင္းမွာတုန္းက ကပ္ပါးတူ လို႔ ဘာသာျပန္ခဲ့ပါတယ္ ဒါက တကယ္ လိုက္ဖက္တဲ့ အသံုးအႏႈန္း ဟုတ္ခ်င္မွဟုတ္မွာပါ အရင္အခ်ိန္ေတြတုန္းက အမ်ိဳးတူပဲ ဆိုၿပီး အုပ္စုတစ္ခုထဲမွာ ထည့္ထားတာေတြ ေနာက္ပိုင္းမွာ အသစ္ေတြ႔ရွိခ်က္မ်ားအရ အုပ္စုထဲမွာ ထည့္ထားဖို႔ မသင့္ေတာ္ဘူးလို႔ ယူဆတာေတြ ဇီဝေဗဒမွာ အမ်ားႀကီး ရွိပါတယ္ နာမည္အသစ္ေပးတာေတြလဲ ရွိတာေပါ့ တစ္ခ်ိဳ႕ေတြက်ေတာ့လဲ ကြဲလြဲခ်က္ အမ်ားႀကီးမဟုတ္ေပမယ့္ သိသာထင္ရွားေနရင္ ခပ္ဆင္ဆင္ ဆိုတဲ့သေဘာ တစ္ခါတစ္ေလလဲ မူလအုပ္စုတစ္ခုက ခြဲထြက္တာမဟုတ္ေပမယ့္ သဘာဝခ်င္း ဆင္တူေနလို႔ နာမည္ခ်င္း ဆင္တူေနတယ္ ဆိုတာမ်ိဳးလဲ ရွိပါတယ္

ဥပမာ ဆိုၾကပါစို႔ ဗိုင္းရပ္စ္ ဆိုတဲ့အေကာင္ ဆဲလ္ ဖြဲ႔စည္းပံု အျပည့္မရွိဘူး ဒါေပမယ့္ သက္ရွိဆဲလ္ေတြထဲမွာ ဝင္ေရာက္ၿပီး မ်ိဳးပြားႏိုင္တယ္ သူ႔မွာ တကယ္ရွိတာက ၁) မ်ိဳးရိုးဗီဇဆိုင္ရာပစၥည္း (Genetic material) ျဖစ္တဲ့ DNA (ဒီေအာက္ဆီရိုင္ဘိုနယူးကလစ္အက္ဆစ္) သို႔ RNA (ရိုင္ဘိုနယူးကလစ္အက္ဆစ္) ႏွစ္မ်ိဳးထဲက တစ္မ်ိဳးရယ္ ေနာက္ ၂) မ်ိဳးရိုးဗီဇဆိုင္ရာပစၥည္းကို ဖံုးကာထားတဲ့ အသားဓါတ္နဲ႔ဖြဲ႔စည္းထားတဲ့ အကာ (Protein Coat) ရယ္ ရွိတယ္ အပင္ သတၱဝါ ဘက္တီးရီးယား မည္သည့္ သက္ရွိမဆို ဝင္ေရာက္စြဲကပ္တတ္တယ္ ေနာက္ဆံုး ဗိုင္းရပ္အခ်င္းခ်င္းေတာင္မွ ဝင္ေရာက္စြဲကပ္ႏိုင္တဲ့ ဗိုင္းရပ္ (Virophage) ဆိုတာရွိတယ္ဆိုပဲ (တကယ္ေတာ့ Co-infection) ပါ)

ဒါေပမယ့္ Viroid ဆိုတဲ့အေကာင္က်ေတာ့ သူ႔မွာ RNA ပဲရွိတယ္ ပရိုတိန္းအခြံအကာ မရွိဘူး အပင္ေတြကိုသာ ဝင္ေရာက္စြဲကပ္တယ္ ဒီေကာင္ေတြက သက္ရွိေလာကမွာ Virus ေတြနဲ႔ အတူဆံုးပဲ မ်ိဳးရိုးဗီဇဆိုင္ရာပစၥည္း တစ္မ်ိဳးသာ ပါရွိတာ (သတၱဝါ အပင္ ဘက္တီးရီးယား အားလံုးမွာ မ်ိဳးရိုးဗီဇဆိုင္ရာပစၥည္း DNA ေရာ RNA ေရာ ႏွစ္မ်ိဳးစလံုးပါရွိပါတယ္) အျခားသက္ရွိဆဲလ္ထဲကိုဝင္ေရာက္ၿပီးမွ ပြားမ်ားႏိုင္တာ (ဆိုလိုတာက ကိုယ္တိုင္ မ်ိဳးပြားႏိုင္စြမ္းမရွိတာပါ) အဲဒီ ႏွစ္ခ်က္က Virus ေတြနဲ႔ တူပါတယ္ ဒါေၾကာင့္ သူတို႔ကို နာမည္ေပးတဲ့အခါမွာ ဗိုင္းရပ္စ္မ်ားႏွင့္ဆင္ေသာ (ဗိုင္းရပ္စ္တူ လို႔ေျပာေျပာ ဗိုင္းရပ္စ္ေယာင္ လို႔ ေျပာေျပာ ဗိုင္းရပ္စ္တု လို႔ေျပာေျပာေပါ့ဗ်ာ) လို႔ အဓိပၸါယ္ရတဲ့ Viroid လို႔ နာမည္ေပးတာျဖစ္ပါတယ္

အခု Parasitoid ကလဲ Parasite နဲ႔ ဆင္တူတဲ့ အခ်က္ေတြရွိသလို အဓိက ကြာျခားခ်က္ေတြလဲ ရွိပါတယ္ Parasite ဆိုတာက အျခားသက္ရွိကို ျပင္ပမွျဖစ္ေစ ကိုယ္တြင္းမွျဖစ္ေစ အစားအစာ ေနထိုင္စရာ တစ္ခုခုအတြက္ မွီခိုေနရတဲ့ သက္ရွိမ်ိဳးကို ဆိုလိုပါတယ္ Parasite က လက္ခံေကာင္ကို ေသေစတာမ်ိဳးရွိႏိုင္ေပမယ့္ မ်ားေသာအားျဖင့္ေတာ့ အသက္မေသေစပဲ မွီခိုေနတာ ျဖစ္ပါတယ္

မ်ားေသာအားျဖင့္ေတာ့ Parasite နဲ႔ Parasitoid ကို ခြဲျခားရာမွာ လက္ခံေကာင္ကို အေသ သတ္ မသတ္ ဆိုတာနဲ႔ ခြဲပါတယ္ ဒါေပမယ့္ လံုးဝ တရားေသ ေျပာလို႔ မွန္တာေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး Parasite မွာလဲ လက္ခံေကာင္ကို ေသေစတဲ့ parasite ေတြ ရွိပါတယ္

အဲဒီေတာ့ Parasitoid ဆိုတာကို အဓိပၸါယ္သတ္မွတ္ရာမွာ
၁) အင္းဆက္အမ်ိဳးအႏြယ္ျဖစ္ရမည္
၂) ဥ သို႔မဟုတ္ သားေလာင္းဘဝတြင္ အျခားသက္ရွိကို မွီခိုၿပီး လြတ္လပ္ေသာသက္ႀကီးေကာင္ဘဝ (free living adult) ရွိသည္
၃) မီွခိုေနေသာ သက္ရွိကို ေနာက္ဆံုးတြင္ ေသေစသည္
ဆိုတာေတြနဲ႔ သတ္မွတ္ပါတယ္ အင္းဆက္မ်ိဳးစိတ္ေပါင္း ဘယ္ေလာက္ရွိတယ္ဆိုတာကို အတိအက်ေျပာဖို႔ခက္ပါတယ္ ခန္႔မွန္းၾကတာကေတာ့ 2.6 သန္း ကေန 7.8 သန္းေလာက္ရွိႏိုင္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္ အဲဒီထဲမွာမွ 7% ေလာက္က Parasitoid ေတြျဖစ္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္ Parasitoid သက္ႀကီးေကာင္ေတြက ဝတ္ရည္ သို႔မဟုတ္ ပ်ေတြကထုတ္ေပးတဲ့ အခ်ိဳရည္ကို စားသံုးၾကပါတယ္ တစ္ခ်ိဳ႕ေတြကေတာ့ တစ္ျခားအေကာင္ေတြကို ဖမ္းစားတဲ့ Predators ေတြ ျဖစ္ၾကပါတယ္

အဲဒီ Parasitoids ေတြထဲကမွ 76% ေလာက္က Hymenoptera (ပ်ား နက်ယ္ ပုရြက္ဆိတ္ အုပ္စုမ်ား) 22% ေလာက္က Diptera (ယင္ေကာင္မ်ား ျခင္မ်ား) နဲ႔ က်န္တဲ့ 2% ေလာက္ကေတာ့ Coleoptera (အခြံမာေကာင္ေတြ Beetle နဲ႔ Weevil ) ပါ ဒီ Parasitoid ေတြက မ်ားေသာအားျဖင့္ အျခား အင္းဆက္ေတြကို လက္ခံေကာင္အျဖစ္ အသံုးျပဳၾကပါတယ္ ပင့္ကူ ခရုပက္က်ိ အစရွိတဲ့ အေကာင္ေတြကို စြဲကပ္တတ္တဲ့ ကပ္ပါးေယာင္ေတြလဲ အနည္းငယ္ ရွိသလို ေျမြဥ ကို လက္ခံေကာင္အျဖစ္သံုးတဲ့ အေကာင္ေတြလဲ ရွားရွားပါးပါး ရွိတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္ Hymenoptera မ်ိဳးစိတ္ေပါင္း 320000 ေလာက္ရွိတဲ့အထဲက 75% ေလာက္ျဖစ္တဲ့ မ်ိဳးစိတ္ေပါင္း 240000 ေလာက္က ကပ္ပါးေယာင္ေတြပါ ဒီ အခ်က္အလက္ေတြက အမ်ိဳးမ်ိဳးေတြ႔ပါတယ္ တစ္ခ်ိဳ႕စာေတြမွာ မ်ိဳးစိတ္ေပါင္း 600000 ေလာက္ထဲက 80% ေလာက္က ကပ္ပါးေယာင္ေတြလို႔ ဆိုထားတာလဲ ရွိပါတယ္ ဘာေျပာေျပာ ဒီ နက်ယ္ ပ်ားအုုပ္စုဝင္ေတြထဲမွာ ကပ္ပါးေယာင္ေတြကို အမ်ားဆံုးေတြ႔ႏိုင္တယ္ဆိုတာေတာ့ မမွားႏိုင္ပါဘူး

ဒါဆိုရင္ေတာ့ Parasitoid ဆိုတာကို သေဘာေလာက္ေတာ့ သိသြားၿပီလို႔ ထင္ပါတယ္ အဲဒီ Parasitoid ေတြကို စိုက္ပ်ိဳးေရးမွာ အေရးပါတဲ့ ဖ်က္ပိုးေတြကို ႏွိမ္ႏွင္းဖို႔ အသံုးျပဳႏိုင္ပါတယ္

********* ********* *********

ကြ်န္ေတာ္တို႔နဲ႔ အနီးစပ္ဆံုး အေတြ႔ရအမ်ားဆံုး Parasitoid ကို ေျပာပါဆိုရင္ နက်ယ္ေကာင္ကို ေျပာရမယ္ ထင္ပါတယ္ နက်ယ္ေကာင္က ေဘာက္ဖတ္ ကို ဖမ္းယူၿပီး နက်ယ္အိမ္ထဲကို ထိုးထည့္တာ ျမင္ဖူးေကာင္း ျမင္ဖူးၾကမွာပါ ေနာက္ နက်ယ္အိမ္ကို အလံုပိတ္ထားတယ္ အခ်ိန္တန္ေတာ့ အထဲက နက်ယ္ေကာင္ေလးေတြ ရႊံ႕နဲ႔လုပ္ထားတဲ့ အိမ္ကို ေဖာက္ၿပီး ထြက္လာတယ္ လူႀကီးေတြေျပာၾကတာကေတာ့ နက်ယ္ေကာင္က သူ႔သားသမီးေတြစားဖို႔ ေဘာက္ဖတ္ကို ဖမ္းထည့္ေပးတယ္ တဲ့ မွန္ေတာ့ မွန္ပါတယ္ ဒါေပမယ့္ ကြ်န္ေတာ္တို႔ မျမင္ရတာေတြ အမ်ားႀကီး ရွိပါေသးတယ္

ဒီလို ကပ္ပါးေယာာင္ေတြကို အမ်ိဳးအစားခြဲၾကည့္ၾကရေအာင္ပါ ဒါမွ တကယ္လက္ေတြ႔သံုးတဲ့အခါ ဘယ္အေကာင္ကို ေရြးခ်ယ္သင့္တယ္ဆိုတာ သိရွိဖို႔ အေထာက္အပံ့ျဖစ္ႏိုင္ပါမယ္

#အမ်ိဳးအစားခြဲျခားျခင္း
၁) လက္ခံေကာင္အေပၚစြဲကပ္သည့္ေနရာအေပၚမူတည္ၿပီး အမ်ိဳးအစားခြဲျခင္း
ဒီ ကပ္ပါးေယာင္ ေကာင္ေတြက ေစာေစာက ေျပာၿပီးျဖစ္တဲ့အတိုင္း ဥ သို႔ သားေလာင္း ဘဝမွာ ကပ္ပါးအျဖစ္ေနတာပါ ဒီအခါမွာ အျခား ကပ္ပါးေတြလိုပဲ အျပင္ကပ္ပါး သို႔ အျပင္ကပ္ပါးေယာင္ (Ectoparasitism သို႔ Ectoparasitoidism) အတြင္းကပ္ပါး သို႔ အတြင္းကပ္ပါးေယာင္ (Endoparasitism သို႔ Endoparasitoidism) လို႔ ရွိပါတယ္ ဒါက လက္ခံေကာင္ကို စြဲကပ္တဲ့ ေနရာအေပၚမူတည္ၿပီး အမ်ိဳးခြဲတာပါ

၂) လက္ခံေကာင္၏ဘဝစက္ဝန္းအေပၚမူတည္ၿပီး အမ်ိဳးအစားခြဲျခင္း
လက္ခံေကာင္ရဲ႕ ဘဝစက္ဝန္းအေပၚမွာ မူတည္ၿပီး အမ်ိဳးအစားခြဲရင္ေတာ့ ဥ ဘဝမွာ ကပ္ပါးျဖစ္တဲ့ ကပ္ပါးေယာင္ အေကာင္မ်ိဳး (Egg Parasitoid) သားေလာင္းဘဝမွာ ကပ္ပါးျဖစ္တဲ့ ကပ္ပါးေယာင္ အေကာင္မ်ိဳး (larval Parasitoid) ပိုးရုပ္ဖံုးဘဝမွာ ကပ္ပါးျဖစ္တဲ့ ကပ္ပါးေယာင္ အေကာင္မ်ိဳး (Pupal Parasitoid) သက္ႀကီးေကာင္လက္ခံေကာင္ကို စြဲကပ္ၿပီး ကပ္ပါးျဖစ္တဲ့ ကပ္ပါးေယာင္ (Adult Parasitoid) ဆိုၿပီး ရွိပါတယ္ တစ္ခ်ိဳ႕လဲ လက္ခံေကာင္ရဲ႕ ဘဝစက္ဝန္းမွာ အဆင့္တစ္ဆင့္မက ရွိေနတာမ်ိဳး ေတြ႔ရပါတယ္ ဥပမာ သားေလာင္းဘဝမွာ စတင္ကပ္ပါးျဖစ္ၿပီး ပိုးရုပ္ဖံုးဘဝမွာက်မွ စြန္႔ခြာသြားတဲ့ ကပ္ပါးေယာင္ အေကာင္မ်ိဳးေတြလဲ ရွိပါတယ္ (Larval-Pupal Parasitoid) လို႔ ေခၚပါတယ္ Egg-Larval Parasitoid ဆိုတာလဲ ရွိပါတယ္

၃) လက္ခံေကာင္တစ္ေကာင္တြင္ စြဲကပ္ေသာအေရအတြက္အေပၚမူတည္ၿပီး အမ်ိဳးအစားခြဲျခင္း
လက္ခံေကာင္ တစ္ေကာင္မွာ ကပ္ပါးေယာင္ အေရအတြက္ တစ္ေကာင္သာ စြဲကပ္ေသာ အမ်ိဳးအစား (Solitary Parasitoid) နဲ႔ လက္ခံေကာင္တစ္ေကာင္မွာ ကပ္ပါးေယာင္ အေကာင္အေရအတြက္ အေျမာက္အျမား စြဲကပ္ေသာ အမ်ိဳး (Gregarious Parasitoid) ဆိုၿပီး ႏွစ္မ်ိဳးခြဲပါတယ္

၄) စြဲကပ္ခ်ိန္တြင္ လက္ခံေကာင္အေပၚအက်ိဳးသက္ေရာက္မႈအေပၚမူတည္ၿပီး ခြဲျခားျခင္း
လက္ခံေကာင္ကို ကပ္ပါးေယာင္ကစြဲကပ္တဲ့အခါမွာ နက်ယ္ေကာင္လို အေကာင္မ်ိဳးေတြက လက္ခံေကာင္ကို အဆိပ္ဆူးနဲ႔ ထိုးေလ့ရွိပါတယ္ အဲဒီအခါမွာ လက္ခံေကာင္သည္ ေသသြားတာမ်ိဳးရွိသလို မေသေပမယ့္ ဆက္လက္မႀကီးထြားႏိုင္တာမ်ိဳးျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္ ဒါမ်ိဳးကိုေတာ့ Idiobiont Parasitoid လို႔ေခၚပါတယ္ ယင္ေကာင္မ်ိဳးစိတ္ေတြကေတာ့ လက္ခံေကာင္ကို စြဲကပ္ခ်ိန္မွာ ထူးထူးျခားျခား ခ်က္ျခင္း အႏၱရာယ္မေပးပါဘူး လက္ခံေကာင္က ဆက္ၿပီး ရွင္သန္ႀကီးထြားေနပါတယ္ ဒါမ်ိဳးကိုေတာ့ Koinobiont Parasitoid လို႔ ေျပာပါတယ္

၅) အျခား ကပ္ပါးေယာင္မ်ားႏွင့္ ဆက္စပ္မႈအေပၚမူတည္ၿပီး အမ်ိဳးအစားခြဲျခင္း
လက္ခံေကာင္တစ္ေကာင္ကို ကပ္ပါးေယာင္ တစ္မ်ိဳးထဲ တစ္ႀကိမ္ထဲ စြဲကပ္ျခင္းကို မူလကပ္ပါးေယာင္စြဲကပ္ျခင္း Primary Parasitoidism လို႔ ေခၚပါတယ္ မူလကပ္ပါးေယာင္ကိုမွ လက္ခံေကာင္အျဖစ္ အသံုးျပဳတဲ့ဆင့္ပြားကပ္ပါးေယာင္ ကိုေတာ့ တစ္ဆင့္ခံကပ္ပါးေယာင္ Secondary Parasitoid လို႔ေျပာတယ္ ေနာက္တစ္ဆင့္ Secondary Parasitoid ကို ေနာက္ကပ္ပါးေယာင္တစ္မ်ိဳးက စြဲကပ္တယ္ဆိုရင္ေတာ့ ႏွစ္ဆင့္ခံကပ္ပါးေယာင္ Tertiary Parasitoid လို႔ ေခၚပါတယ္ တစ္ဆင့္ခံနဲ႔ ႏွစ္ဆင့္ခံ ဆင့္ပြား ကပ္ပါးေယာင္စြဲကပ္ျခင္းေတြကို Hyperparasitoidism လို႔ အမည္ေပးပါတယ္ ဒီေနရာမွာ Hyperparasitoidism အစစ္မဟုတ္တဲ့ ေနာက္တစ္မ်ိဳးရွိပါေသးတယ္ ကပ္ပါးေယာင္တစ္မ်ိဳးစြဲကပ္ေနတဲ့ လက္ခံေကာင္ကို ေနာက္တစ္မ်ိဳးက ထပ္မံစြဲကပ္ၿပီး ပထမကပ္ပါးေယာင္နဲ႔ အစားအစာ ေနစရာေတြကို ယွဥ္ၿပိဳင္အသံုးျပဳျခင္းကိုေတာ့ Cleptoparasitism လို႔ ေခၚပါတယ္ မ်ားေသာအားျဖင့္ ဒုတိယကပ္ပါးေယာင္ (Cleptoparasite) က ႏိုင္ပါတယ္ တဲ့ အမယ္ေလး သပြတ္အူေတာင္ သူ႔ေလာက္ ရႈပ္ပါ့မလားမသိဘူးေနာ္

Hyperparasitoid ေတြက Biological Control မွာ အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္ေစပါတယ္ သူတို႔က ကပ္ပါးေယာင္အစစ္ေတြရဲ႕ အေရအတြက္နဲ႔ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္စြမ္း အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈေတြကို က်ဆင္းေစႏိုင္ပါတယ္

၆) မ်ိဳးစိတ္တူ မ်ိဳးစိတ္ကြဲ ထပ္မံစြဲကပ္ျခင္းအေပၚမူတည္ခြဲျခားျခင္း
လက္ခံေကာင္တစ္ေကာင္ကို ကပ္ပါးေယာင္တစ္ေကာင္က စြဲကပ္ၿပီးတဲ့ေနာက္မွာ ေနာက္ တစ္ျခားကပ္ပါးေယာင္တစ္ေကာင္က ထပ္မံစြဲကပ္တဲ့အခါမွာ မ်ိဳးစိတ္တူကပ္ပါးေယာင္က စြဲကပ္တာဆိုရင္ Superparasitism လို႔ေခၚၿပီး မ်ိဳးစိတ္ကြဲရင္ေတာ့ Multiple Parasitism လို႔ေခၚပါတယ္ Superparasitism မွာ မ်ားေသာအားျဖင့္ ကပ္ပါးေယာာင္သားေလာင္းေတြဟာ လိုအပ္တဲ့ အာဟာရကို အျပည့္အဝမရတဲ့အတြက္ အရြယ္အစားေသးငယ္ သန္စြမ္းႀကီးထြားမႈေလ်ာ့နည္းၿပီး မ်ိဳးပြားႏိုင္စြမ္းလဲ နည္းတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္ Multiple Parasitism မွာေတာ့ တစ္မ်ိဳးမ်ိဳးက ယွဥ္ၿပိဳင္ အႏိုင္ရသြားမယ္လို႔ ထင္ပါတယ္

********* ********* *********

#နက်ယ္မ်ိဳးႏြယ္ဝင္ကပ္ပါးေယာင္မ်ား
ေရွ႕မွာေျပာခဲ့တဲ့အတိုင္းပဲ ကပ္ပါးေယာင္အင္းဆက္ေတြက ပ်ား နက်ယ္ ပုရြက္ဆိတ္ ေတြပါဝင္တဲ့ မ်ိဳးရင္းျဖစ္တဲ့ မ်ိဳးရင္း Hymenoptera ထဲမွာ အမ်ားဆံုးပါပါတယ္ အပူပိုင္းေဒသထက္ သမပိုင္းေဒသမွာ ပိုၿပီးမ်ားမ်ားေတြ႔ရတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္ ဒါေပမယ့္ အပူပိုင္းေဒသမွာေတြ႔ရတဲ့ ကပ္ပါးေယာင္ေတြအေၾကာင္းကို ေသခ်ာမသိရေသးတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္ တကယ္လို႔ အားလံုးကိုသာ သိႏိုင္မယ္ဆိုရင္ သမပိုင္းေဒသမွာထက္ မနည္းႏိုင္ဘူး လို႔လဲ ဆိုထားပါတယ္ သူတို႔ထဲကမွ Biological Control မွာ အလားအလာရွိတဲ့ ကပ္ပါးေယာင္နက်ယ္ေတြကို ဆက္ေလ့လာၾကည့္ၾကရေအာင္ပါ

#ဘရာကိုးနစ္နက်ယ္မ်ား (#Braconid_Wasps)
အမ်ိဳးအမည္သိၿပီးျဖစ္တဲ့ ဘရာကိုးနစ္နက်ယ္မ်ိဳးစိတ္ေပါင္း 17000 ေလာက္ရွိပါတယ္ စုစုေပါင္း 40000 ေက်ာ္ ရွိႏိုင္တယ္လို႔ ခန္႔မွန္းၾကပါတယ္ သူတို႔ ပါဝင္တဲ့ မ်ိဳးရင္းကိုေတာ့ Family Braconidae လို႔ သတ္မွတ္ထားပါတယ္ အနက္ေရာင္ဘက္ကိုလုတဲ့အညိဳရင့္ရင့္အေရာင္ရွိၿပီး ကိုယ္ေပၚမွာ အနီေရာင္ အမွတ္အသားေတြ ရွိပါတယ္ အာရံုခံအမွ်င္က အဆစ္ (၁၆) ဆစ္ ရွိပါတယ္ အမေတြမွာ ရွည္လ်ားတဲ့ ဥျပြန္ရွိတတ္ပါတယ္ ဒါက သူတို႔ရဲ႕ လက္ခံေကာင္ ကို အသံုးျပဳႏိုင္ဖို႔အတြက္ ထူးကဲထားတာလို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္ ပင္စည္ထဲကို ထိုးေဖာက္ဝင္ေရာက္ေနတဲ့ လက္ခံေကာင္အနားကို ဥခ်ႏိုင္ဖို႔ ဒါမွမဟုတ္ ရွည္လ်ားတဲ့ အေမႊးေတြကို ေက်ာ္လႊားႏုိင္ဖို႔ အစရွိသျဖင့္ လိုအပ္ခ်က္ေတြအတြက္ ဥျပြန္က ရွည္ေနတာျဖစ္ပါတယ္ အမ်ားစုက မူလကပ္ပါးေယာင္ (Primary Parasitoids) ေတြျဖစ္ၿပီး Biological Control မွာ အသံုးမ်ားတဲ့ အမ်ိဳးအစားျဖစ္ပါတယ္ အခြံမာေကာင္မ်ား (Coleoptera) ျခင္ ယင္ မ်ား (Diptera) နဲ႔ လိပ္ျပာ ဖလံေကာင္မ်ား (Lepidoptera) ေတြရဲ႕ သားေလာင္းေတြကို လက္ခံေကာင္အျဖစ္အသံုးျပဳပါတယ္ ပ် ကိုလဲ စြဲကပ္တတ္ပါတယ္ ေရွာက္သံပုရာလိေမၼာ္ ႀကံ ေျပာင္း အစရွိတဲ့ သီးႏွံမ်ားကို ဖ်က္ဆီးတတ္တဲ့ ပ် သစ္သီးယင္ ပင္စည္ထိုးပိုး အစရွိတာေတြကို ႏွိမ္ႏွင္းရာမွာ ေအာင္ျမင္စြာ အသံုးျပဳႏိုင္တဲ့ ကပ္ပါးေယာင္မ်ိဳးေတြ ျဖစ္ပါတယ္

#အစ္ခ်္ႏ်ဴမိုနစ္နက်ယ္မ်ား (#Ichneumonid_Wasps)
ဒီအေကာင္ေတြက အေပၚက ေျပာခဲ့တဲ့ ဘရာကိုးနစ္နက်ယ္ေတြနဲ႔ နီးစပ္တဲ့ အမ်ိဳးအႏြယ္ျဖစ္ပါတယ္ အစ္ခ်္ႏ်ဴမြန္မ်ား (Ichneumons) လို႔လဲ ေခၚပါတယ္ Hymenoptera ေတြထဲမွာ မ်ိဳးစိတ္ အမ်ားဆံုးကို ပိုင္ဆိုင္ထားပါတယ္ ဘရာကိုးနစ္နက်ယ္ေတြနဲ႔ အဓိက ကြာျခားခ်က္က အေတာင္ပံမွာ အေၾကာေတြ ယွက္ျဖာေနပံုကြာျခားတာျဖစ္ပါတယ္ မီလီမီတာအနည္းငယ္ထိ ေသးငယ္တဲ့ အရြယ္ကေန စင္တီမီတာေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားထိ ႀကီးမားတဲ့အေကာင္ေတြ ရွိႏိုင္ပါတယ္ ဘရာကိုးနစ္နက်ယ္ေတြလိုပဲ အာရံုခံအမွ်င္မွာ အဆစ္ (၁၆) ဆစ္ ဒါမွမဟုတ္ ပိုမ်ားႏိုင္ပါတယ္ သူတို႔မဟုတ္တဲ့ တစ္ျခားနက်ယ္ ပ်ား စတဲ့အမ်ိဳးအႏြယ္ေတြမွာ အဆစ္ (၁၃) ဆစ္ သို႔ ပိုနည္းႏိုင္ပါတယ္ သူတို႔မွာ ဥျပြန္နဲ႔ အဆိပ္ဆူးက တစ္ခုထဲျဖစ္ၿပီး သားေကာင္ကို အဆိပ္ဆူးနဲ႔ ထိုးတဲ့အခါမွာ အဆိပ္ေရာ ဥ ေတြကိုေရာ ထုတ္ေပးတတ္ပါတယ္ ဒါကလဲ တစ္ျခားနက်ယ္ေတြနဲ႔ ကြာျခားခ်က္ပါ တစ္ျခားနက်ယ္ေတြက အဆိပ္ဆူးကေန အဆိပ္ပဲ ထုတ္ေပးပါတယ္ ဒါေပမယ့္ နက်ယ္အထီးေတြကေတာ့ ဘယ္အမ်ိဳးမွာမွ အဆိပ္ဆူး သို႔ ဥျပြန္မရွိပါ သူတို႔ရဲ႕ အဓိက သားေကာင္ေတြကေတာ့ အျခား နက်ယ္မ်ိဳးႏြယ္ဝင္မ်ား အခြံမာေကာင္မ်ား လိပ္ျပာ ဖလံမ်ား ရဲ႕ သားေလာင္းေတြနဲ႔ ပိုးရုပ္ဖံုးအဆင့္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္

#ခ်ယ္လဆစ္နက်ယ္မ်ား (#Chalcid_Wasps)
ဒီေကာင္ေတြက နက်ယ္အေကာင္ေသးမ်ိဳးေတြျဖစ္ပါတယ္ ကပ္ပါးေယာင္ တစ္ဆင့္ခံကပ္ပါးေယာင္မ်ား နဲ႔ အပင္စားအေကာင္ေတြ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္ Biological Control အတြက္ အေရးပါႏိုင္တဲ့ မ်ိဳးရင္းေတြက ေအဖီလီေဒး (Aphelidae) ယူလိုဖီေဒး (Eulophidae) အဲန္ခရစ္တီေဒး (Encrytidae) တာရိုမယ္လီေဒး (Pteromalidae) နဲ႔ ထရိုင္ကိုဂရာမက္တီေဒး (Trichogrammatidae) တို႔ျဖစ္ပါတယ္ အင္းဆက္မ်ားအျပင္ ပင့္ကူနဲ႔ နီမတုတ္တစ္မ်ိဳးကို စြဲကပ္ႏိုင္တဲ့ ကပ္ပါးေယာင္မ်ိဳးစိတ္ေတြ ပါရွိပါတယ္ ေတာက္ပတဲ့ ေၾကးနီေရာင္ သို႔ ေၾကးညွိစိမ္းေရာင္ ရွိပါတယ္

မ်ိဳးစု ေအဖိုက္တစ္ (Genus Aphytis) မွာ ပါဝင္တဲ့ ေအဖီးလစ္နက်ယ္တစ္ခ်ိဳ႕ဟာ ေရွာက္ သံပုရာ လိေမၼာ္ ပင္ေတြမွာ က်ေရာက္တတ္တဲ့ အေၾကးအင္းဆက္ Scales ေတြကို ႏွိမ္ႏွင္းရာမွာ အေရးပါတဲ့ အေကာင္ေတြျဖစ္ပါတယ္ တစ္ျခား ပ် ယင္ျဖဴေကာင္ေတြမွာလဲ ကပ္ပါးေယာင္ေတြအေနနဲ႔ ေတြ႔ရပါတယ္ မ်ိဳးစု အဲန္ကားရွား (Genus Encarsia) ထဲက မ်ိဳးစိတ္မ်ားကလဲ ဖန္လံုအိမ္ေတြမွာစိုက္ပ်ိဳးထားတဲ့ အပင္ေတြကို ယင္ျဖဴေကာင္ေတြရဲ႕ရန္က ကာကြယ္ရာမွာ အမ်ားႀကီး အသံုးဝင္ပါတယ္ ယူလိုဖစ္ (Genus Eulophidae) မ်ိဳးစိတ္ထဲက နက်ယ္မ်ိဳးေတြကေတာ့ သစ္သီးယင္ေကာင္ေတြအျပင္ ေကာ္ဖီ အာလူး ေရွာက္လိေမၼာ္ အစရွိတဲ့အပင္ေတြမွာ က်ေရာက္တတ္တဲ့ အရြက္ထြင္းပိုးေတြကို ကပ္ပါးအေနနဲ႔ စြဲကပ္တတ္တဲ့ ကပ္ပါးေယာင္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္ အဲန္ခရစ္တစ္နက်ယ္ေတြကေတာ့ ေကာ္ဖီ ေရွာက္လိေမၼာ္ နာနတ္ ပီေလာပီနံ စတဲ့အပင္ေတြကို ဖ်က္ဆီးတဲ့ အေၾကးအင္းဆက္မ်ား ဘဂ္ (bugs) မ်ားကို ႏွိမ္ႏွင္းေပးႏိုင္ပါတယ္ တာရိုမယ္လစ္နက်ယ္ေတြက လိပ္ျပာဖလံမ်ား ခြံမာေကာင္မ်ား ယင္ေကာင္မ်ားရဲ႕ ပိုးရုပ္ဖံုးအဆင့္မွာ တြယ္ကပ္တဲ့ အမ်ိဳးေတြပါ အဲန္ခရစ္တစ္ နဲ႔ တာရိုမယ္လစ္ နက်ယ္ေတြမွာ ကပ္ပါးေယာင္ကို ထပ္မံကပ္ပါးလုပ္တဲ့ တစ္ဆင့္ခံ ကပ္ပါးမ်ိဳးစိတ္ေတြ ရွိပါတယ္ ထရိုင္ကိုမက္တစ္နက်ယ္ေတြကိုေတာ့ ခရမ္းခ်ဥ္ ေျပာင္း ဝါ ႀကံ အစရွိတဲ့အပင္ေတြမွာ က်ေရာက္တဲ့ ဖ်က္ပိုးေတြကို ႏွိမ္ႏွင္းဖို႔ အဓိက အသံုးမ်ားတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္

ဒါေတြအျပင္ ဖီဂ်စ္တစ္နက်ယ္ေတြ (Family Figitidae) နဲ႔ ဆယ္လီယိုးနစ္ (Family Scelionidae) နက်ယ္မ်ိဳးေတြလဲရွိပါေသးတယ္ ဒီေကာင္ေတြကလဲ သူ႔အတိုင္းအတာနဲ႔သူ Biocontrol မွာ အသံုးျပဳႏိုင္မယ့္ အလားအလာေတြ ရွိတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္

********* ********* *********

#ယင္ေကာင္မ်ိဳးႏြယ္ဝင္ကပ္ပါးေယာင္မ်ား
Order Diptera မ်ိဳးရင္း ဒိုင္တယ္ရာ ေတြထဲမွာ ယင္ေကာင္ေတြနဲ႔ ျခင္ေတြ ပါဝင္ပါတယ္ ဒီမ်ိဳးရင္းထဲမွာမွ Biological Control မွာ ခ်န္ထားလို႔မရတာေတြက ဖိုးရစ္ယင္ေကာင္မ်ား (Family Phoridae) နဲ႔ တက္ခီးနစ္ယင္ေကာင္မ်ား (Family Tachinidae) တို႔ျဖစ္ပါတယ္

ဖိုးရစ္ယင္ေကာင္ေတြက ပုရြက္ဆိတ္မ်ိဳးႏြယ္ေတြကို တိုက္ခိုက္တဲ့ ကပ္ပါးေယာင္ေတြျဖစ္ၿပီး လက္တင္အေမရိကမွာ အေရးႀကီးတဲ့ ဖ်က္ပိုးတစ္မ်ိဳးျဖစ္တဲ့ ရြက္ျဖတ္ပုရြက္ဆိတ္ (Leaf cutting ant) ေတြကို ႏွိမ္ႏွင္းရာမွာ အေရးပါတဲ့အေကာင္ေတြပါ အေမရိကမွာလဲ အဆိပ္ျပင္းတဲ့ မီးပုရြက္ဆိတ္ (Fire ants) ေတြကို ႏွိမ္ႏွင္းရာမွာ သူတို႔ကို အသံုးျပဳပါတယ္ လူေတြကို အႏၱရာယ္ျပဳတတ္တဲ့ ပုရြက္ဆိတ္ေတြပါ

တက္ခီးနစ္ယင္ေကာင္ေတြကေတာ့ မ်ိဳးစိတ္အားလံုးက ကပ္ပါးေယာင္ေတြျဖစ္ပါတယ္ သူတို႔ကို Biological Control အတြက္ သံုးေနၾကေပမယ့္ တကယ္လုပ္ေဆာင္ႏိုင္တဲ့အတိုင္းအတာ အျပည့္အဝမသံုးႏိုင္ေသးဘူး လို႔ ဆိုပါတယ္ ဒီေကာင္ေတြက အားလံုးက ကပ္ပါးေယာင္ေတြ ျဖစ္တာနဲ႔အညီ သူတို႔ ဝင္ေရာက္စြဲကပ္ႏိုင္တဲ့ လက္ခံေကာင္အတိုင္းအတာကလဲ က်ယ္ျပန္႔ပါတယ္ အင္းဆက္ေတြသာမက ခရုပက္က်ိေတြမွာပါ ဝင္ေရာက္စြဲကပ္ႏိုင္ပါတယ္ အပူပိုင္းေဒသမွာ ပဲပိစပ္ပင္ေတြမွာ က်ေရာက္တတ္တဲ့ ဘဂ္ပိုး (bugs) အစိမ္းေကာင္ေတြကို ဝင္ေရာက္စြဲကပ္မႈ အတိုင္းအတာ ျမင့္မားၿပီး ဖ်က္ပိုးအေရအတြက္ကို သိသိသာသာ ေလ်ာ့က်ေစႏိုင္ပါတယ္ အပူပိုင္းေဒသ Biological Control အတြက္ ဒီအေကာင္ေတြကို ပိုၿပီး အေလးထားသင့္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္

********* ********* *********

#ကပ္ပါးေယာင္က_ဖ်က္ပိုးကို_ဘယ္လိုသတ္သလဲ

အၾကမ္းအားျဖင့္ေျပာရရင္ေတာ့ ကပ္ပါးေယာင္ သက္ႀကီးေကာင္အမက လက္ခံေကာင္ရဲ႕ ဘဝစက္ဝန္း အဆင့္တစ္ခုခုမွာ (ဥ သို႔ သားေလာင္း သို႔ ပိုးရုပ္ဖံုး သို႔ သက္ႀကီးေကာင္ သတ္မွတ္ထားတဲ့ တစ္ခုခုမွာ) လက္ခံေကာင္ရဲ႕ ကိုယ္ထဲကို ျဖစ္ေစ ကိုယ္ေပၚကိုျဖစ္ေစ အနီးအနားမွာ ျဖစ္ေစ လက္ခံေကာင္ လာႏိုင္တဲ့ ေနရာတစ္ခုခုမွာျဖစ္ေစ ဥေတြကို အုခ်ပါတယ္ ဒီ ကပ္ပါးေယာင္ေတြက လက္ခံေကာင္ကို ရွာေဖြရာမွာ အလြန္ အစြမ္းထက္တဲ့အမ်ိဳးေတြ ျဖစ္ပါတယ္ သစ္ပင္မွာ တြင္းေဖာက္ၿပီး အုထားတဲ့ ဥ ႀကီးထြားေနတဲ့သားေလာင္း ပဲ အစရွိတဲ့ အေစ့အဆန္ေတြထဲမွာ ဝင္ေရာက္ႀကီးထြားေနတဲ့အေကာင္ျဖစ္ေစ ရွာေဖြႏိုင္ပါတယ္ ဒီဥေတြက သားေလာင္းေတြ ေပါက္လာတဲ့အခါမွာ လက္ခံေကာင္ရဲ႕ တစ္သွ်ဴးေတြကို စားသံုးၿပီးႀကီးထြားပါတယ္ ဒီေကာင္ေတြ သတ္မွတ္ထားတဲ့ အဆင့္တစ္ခုမွာ လက္ခံေကာင္ကို စြန္႔ခြာၿပီဆိုရင္ေတာ့ ဒီအေကာင္က ဆက္လက္ရွင္သန္ႏိုင္စြမ္းလံုးဝမရွိေတာ့ပါဘူး တစ္ခါတစ္ေလမွာ ဥ အုခ်ခ်ိန္ သို႔ ဥ အုခ်ကာနီးမွာ ကပ္ပါးေယာင္က လက္ခံေကာင္ကို အဆိပ္ဆူးနဲ႔ထိုးၿပီး ေသေအာင္ သို႔ အေၾကာေသေအာင္ လုပ္တာမ်ိဳးလဲ ရွိပါတယ္ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ကပ္ပါးေယာင္သားေလာင္းေတြ လက္ခံေကာင္ကို ထားခဲ့ခ်ိန္မွာေတာ့ ေသတာ ေသခ်ာပါတယ္

(ဆက္ပါအံုးမည္)

written by; wai aung chang myo